Benginur Baştabak'ın 7 Aralık 2023 tarihli Yenigün Gazetesi'ndeki köşe yazısıdır.
“Yeni nesil siyah altın; biyoçar!”
Bir önceki yazımda biyokütle enerjisinde kaynak hassasiyeti ve tarıma etkilerinden bahsetmiştim. Bu yazımda ise biyokütle enerjisi teknolojilerinden piroliz işlemi ile üretilebilen ve tarımsal üretimde kullanılabilecek kıymetli bir üründen bahsedeceğim. Bu ürünün adı biyokömür/biyoçar.
PİROLİZ NEDİR?
Öncelikle piroliz işlemini kısaca açıklamaya çalışacağım. Piroliz, organik materyalin yüksek sıcaklıkta (yaklaşık 300-800℃) ve oksijensiz bir ortamda termal ayrışım termokimyasal bozunma sürecidir. Bu işlem sırasında, yüksek sıcaklık altında malzemenin kimyasal yapısının bozunması sonucunda gaz (singaz), sıvı (biyoyağ/pirolitik yağ) ve katı (biyokömür/biyoçar) ürünler oluşur. Piroliz genellikle biyokütleden, organik atıklardan veya karbon içeren diğer malzemelerden enerji üretmek veya değerli ürünler elde etmek için kullanılır. Biz biyoçar üzerinde duracağız.
BİYOKÖMÜR VE BİYOÇAR'IN FARKI
Fosil bir kaynak olan kömüre dayalı enerji üretimine alternatif olabilecek enerji üretiminde kullanmak için elde edilen ürün biyokömür, tarımsal üretimde toprak iyileştirici olarak kullanılacak ürün ise biyoçar olarak adlandırılıyor. Aslında aynı işlemler ile üretilen iki aynı ürün farklı isimlendirilmiş gibi. Aradaki fark nedir dersek; biyokömürün kalitesinin belirleyicisi sahip olduğu özellik kalorifik değer (yandığında açığa çıkan enerji miktarı) iken biyoçarda spesifik yüzey alanı ve yapısında çevreye zararlı bileşikler içerip içermemesi kalite belirleyici parametreler olarak ön plana çıkmaktadır. Bu yazıda tarım odaklı baktığımız için terminolojimize biyoçar olarak devam edeceğiz… Çevreye zararlı içerik taşıyıp taşımama kısmına biyoçarın tarımsal üretimde faydalarını anlattıktan sonra tekrar döneceğim.
Biyoçarın hangi özellikleri onu çekici kılıyor?
Biyoçar, sera gazı emisyonlarını ve küresel ısınmayı azaltma, toprağın besin sızıntısı kayıplarını azaltma, atmosferik karbonu toprağa aktarma, tarımsal verimliliği artırma, çevresel kirleticilerin biyoyararlılığını azaltma gibi özellikleri nedeni ile biyo-ekonomiyi destekleyen katma değerli bir üründür. Agroekoloji, doğa tabanlı çözümler ve onarıcı tarım pratikleri gibi popülerleşen tarımsal pratikler ve bakış açıları ile de uyumlu olan bu ürün iklim değişikliği ile mücadele ve uyum sürecinde parlayan bir yıldız diyebiliriz.
Peki son dönemlerde biyoçar terimlerini neden sık duyar olduk (özellikle Avrupa ülkelerinde)?
Avrupa için yeşil mutabakat sonrası sınırda karbon mekanizması konusunda ciddi yaptırım planlarından sonra karbon nötr, hatta karbon negatif hale gelebilmek önem arz ediyor. Tarımsal üretimde de özellikle gübre karbon ayak izini oldukça arttıran bir girdi. Buna karşılık biyokömür karbon ayak izini düşürebilecek bir ürün. Bu nedenle biyoçar sektörü hızlı bir yükseliş içindedir. Bunu daha net ifade etmek gerekirse; küresel biyoçar pazarının büyüklüğü 2022'de 184,90 milyon dolar değerindeydi, 2030'a kadar 450,58 milyon dolara çıkması bekleniyor.
Türkiye için biyoçar hakkında neler diyebiliriz?
Öncelikle kömürleştirme (mangal kömürü üretimi vs.) ve piroliz bambaşka üretim süreçleridir. Bunu neden söyledim? Çünkü ülkemizde görülüyor ki son dönemde meşe kömürü üreten firmalar biyoçar ürettiklerini düşünüyorlar ve bunun ticari olarak satışını bile yapmaya başlayanlar var. Kömürleştirme sürecinde elde edilen ya da düşük sıcaklıkta piroliz ile elde edilen biyoçarın tarımsal üretimde kullanımı söz konusu değildir. Çünkü bu ürünün içerisinde zararlı organik kirleticiler bulunmaktadır. Ayrıca hammaddenin kaynağı da biyoçarın içeriğini doğrudan etkilediği için kirletici ya da üretim sürecinde organik kirleticiye neden olacak bir hammaddeden üretilen biyoçar tarımsal üretimde kullanılmamalıdır.
Biyoçar üretimi ve ticareti konusunda Türkiye’de de Avrupa’da olduğu gibi hızlı bir artış olacağı bariz. Bu noktada şuna dikkat çekmek isterim. Öncelikle tarımsal üretimde kullanımı için bazı uluslararası standartlar oluşturulmuş durumda. Ancak bunların Türkiye koşullarına göre uyarlanarak özellikle tarımsal üretim durumumuz, hammaddeler ve çevre/ekosistem başlıkları altında ciddi bir AR-GE ile kendi standardımızı oluşturmamız gerekmektedir. Bununla birlikte ise tarımsal üretim için katma değerli ürün üretebilecek piroliz tesisleri için teşvik ve destek mekanizmaları oluşturulurken aynı zamanda tesis kurulumu ve işletimi için de teknik destek sağlanmalıdır.
Zamanında iklim değişikliğini durdurmak için panik ile bir sürü yanlış uygulama yapıldı. Şimdi ise gerçekler ile yüzleşildi ve durdurmanın mümkün olmadığı anlaşıldı. Bu sefer de iklim değişikliğini yavaşlatmak adına ciddi ticari yaptırımlar planlanıyor. Bu yaptırımlardan etkilenmemek için yine panik ile hızlı ve yanlış kararlar ile bizim için kritik olan tarımsal üretim ve çevrenin bu durumdan olumsuz etkilenmemesi için ortaya konan çözüm önerilerinin tüm riskleri ile değerlendirilmesi gerekiyor. Biyoçar bu çözüm önerilerinden birisi ve bu çözüm önerisi eğer doğru yönlendirilmez ise tarımsal üretim ve çevreye risk oluşturabilir. Bunun farkındalığı ile ilerlemek en doğru yol olacaktır.